Głuchoniemcy, czyli migracja do Rzeczpospolitej

Polonia est nova Babilonia: Ciganorum, Germanorum, Armenorum et Scotorum colonia, Paradisus Hebraeorum, Infernus rusticorum. Polska to nowa Babilonia, posiadłość Cyganów, Niemców, Ormian i Szkotów, raj dla Hebrajczyków i piekło dla chłopów.
Juraj Križanić 1666 r.

W czasie ostatnich 200 lat, z powodu ucisku zaborców i okupantów albo „za chlebem”, Polskę opuściły miliony obywateli. Do przełomu XVIII i XIX wieku było odwrotnie, to do naszego kraju, w oczekiwaniu lepszego życia, migrowali mieszkańcy zachodniej Europy. Polska była atrakcyjnym krajem ze względu na tolerancyjność, wolność i dobrobyt, co skłaniało obcych do stawania się obywatelami Rzeczpospolitej.

Głuchoniemcy

Niemiecki ruch na wschód (Deutsche Ostbewegung) był w średniowieczu zjawiskiem oddolnym i nie miał nic wspólnego z nacjonalizmem XIX wieku. Polscy książęta i biskupi sprowadzali z Niemiec górników, kupców i rzemieślników, oferując im szerokie swobody i przywileje, co pozwalało podnieść dochody hierarchów. Niemcy stanowili w XIV wieku 6–7% całej populacji krajów piastowskich i dzięki swojej przedsiębiorczości szybko dorabiali się majątków i urzędów. Śląsk, gdzie od 1317 r. niemiecki obowiązywał jako język urzędowy, często stawał się dla migrantów pomostem w drodze do Rzeczpospolitej. Niemieccy osadnicy mieli własne kaplice, swoich duchownych i często zamieszkiwali odrębną dzielnicę miasta. W późnym średniowieczu osiedlano ich w Karpatach Polskich i zwano Głuchoniemcami. W kolejnych stuleciach ulegali oni procesowi polonizacji. Polski etnograf, Oskar Kolberg, w XIX w. napisał: „Zdaje nam się, że takie wmieszanie między ludność polską na wielkich obszarach kilkudziesięciu tysięcy Niemców było tym dla postępu rękodzieł, przemysłu i cywilizacji rolniczej, czym jest dla stanu zdrowia ospy szczepienie”. Przykładem kolonizacji niemieckiej jest Łańcut (Lanczuth w 1375 r.) koło Rzeszowa założony przez króla Kazimierza Wielkiego na prawie magdeburskim i zasiedlony kolonistami z miasta Landshut w Bawarii.

Głuchoniemcy osiedlali się w KarpatachGłuchoniemcy osiedlali się w Karpatach

Bambrzy

Szczególną grupę wśród migrantów niemieckich stanowili Bambrzy. W XVIII wieku wyludnione okolice po wojnie północnej i epidemii cholery władze kościelne Poznania zasiedliły osadnikami z okolic Bambergu (Frankonia), których nazwano Bambrami. Warunkiem dla osadników było wyznanie rzymskokatolickie, zgodnie z nakazem króla Augusta II Mocnego z 1710 r. dotyczącym wszystkich obcokrajowców przenoszących się do Polski. Osadnicy otrzymywali drewno na budowę domów, ziarno na zasiew, wieloletnie zwolnienie z podatku i mogli prowadzić gospodarstwa w systemie czynszowym. Ludzie ci zawierali mieszane małżeństwa i szybko się polonizowali. Słowo Bamber przeszło do języka polskiego i zależnie od regionu kraju znaczy: bogaty rolnik, wieśniak niepotrafiący się kulturalnie zachować albo silny chłop.

Frankiści

We wczesnym średniowieczu Żydzi, tzw. radanici, handlowali słowiańskimi niewolnikami. W XII wieku pierwszymi żydowskimi osadnikami byli kupcy, szczególnie chronieni przez władców, gdyż byli niezastąpieni np. jako bankierzy. Ludność żydowska była całkiem odrębną grupą społeczną, której wolno było np. pożyczać na procent, czego zabraniała religia katolicka. Szacuje się, że w połowie XIV wieku na ziemiach polskich żyło 10 tys. Żydów, a w połowie XVIII wieku 750 tys. Mówiono o nich: „młodo się żenią, na wojnach nie giną”. Szczególną częścią tej diaspory żydowskiej byli frankiści, heretycka w stosunku do judaizmu sekta działająca w XVIII wieku, założona przez Jakuba Franka głoszącego, że jest on Mesjaszem i nakazującego swoim zwolennikom przyjmowanie chrztu. On sam przyjął w 1759 r. chrzest w kolegiacie św. Jana w Warszawie, a jego ojcem chrzestnym był nominalnie król August III. W następstwie tego ok. 24 tys. zwolenników Franka przyjęło wiarę katolicką. Zostali oni obsypani przywilejami w celu zachęcenia innych do konwersji. Tradycyjni Żydzi odrzucali frankistów za spalenie ksiąg talmudystów i rytuały związane z „wymianą żon”.

Szkoci

W XVI wieku szkocki pisarz i podróżnik William Lithgow napisał: „Mogę Polskę nazwać matką i żywicielką, ponieważ co rok trafia tutaj wielu młodych Szkotów, których kraj ten odziewa, karmi i wzbogaca obfitością najlepszych plonów i darów, a ponadto trzydzieści tysięcy szkockich rodzin żyje na jej łonie”. Nieurodzajne ziemie, przeludnione wsie, prześladowania z powodów religijnych i niechęć do angielskiej dominacji od wieków zmuszały Szkotów do emigracji. W Rzeczpospolitej osiadali oni najchętniej w Gdańsku, Lublinie i na Podlasiu. Zajmowali się początkowo głównie handlem obnośnym, sprzedając noże i towary pasmanteryjne, które nazywano wówczas „szkockim towarem”. Z czasem Szkoci pojawiali się w roli duchownych i lekarzy, a część rodzin szkockich została przyjęta do polskiego stanu szlacheckiego. Najlepiej jednak znali się oni na rzemiośle wojennym i uchodzili za bardzo mężnych żołnierzy. Szkoccy piechurzy służyli na polskich dworach magnackich, a szkockie regimenty wspierały polskich królów np. pod Pskowem i Chocimem. Wojacy ci z powodu wspólnej religii szybko asymilowali się w Rzeczpospolitej. Do historii przeszedł kupiec Aleksander Czamer (właśc. Alexander Chalmers), który czterokrotnie został wybrany na burmistrza Warszawy, i Jakub Murrey, kontradmirał floty polskiej podczas bitwy ze Szwedami pod Oliwą w 1628 r.


Olendrzy

Głód i upadek gospodarczy w XVI i XVII wieku w Niderlandach oraz prześladowania religijne protestanckich mennonitów spowodowały ich osiedlanie się na Żuławach i Kujawach wzdłuż Wisły i jej dopływów, na terenach dotychczas niezamieszkanych. Koloniści olenderscy, jak na nich mówiono, mieli wielowiekowe doświadczenie w osuszaniu bagien, byli gospodarni, kierowali się surowymi obyczajami i raczej nie integrowali się z resztą mieszkańców. Po rozbiorze Polski wielu mennonitów opuściło nasze ziemie zajęte przez Prusy, ponieważ ich przekonania religijne nie pozwalały im na odbywanie służby wojskowej, czego Niemcy nie chcieli tolerować. Najliczniejsze przykłady osadnictwa z Niederlandów i Fryzji zachowały się w powiecie elbląskim.

Asymilacja napływowej ludności była i jest więc bardzo powszechna. Fortuna kołem się toczy, a kryzys i globalizacja postępują. Ciekawe, jakie zmiany przyniesie przyszłość.

 



Jolanta Helena Stranzenbach

Używamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych.

Brak zmiany ustawienia przeglądarki oznacza zgodę na to. Czytaj więcej…

Zrozumiałem

 

Polityka cookies

Przeglądarki internetowe domyślnie dopuszczają umieszczanie plików „cookies/ciasteczek”, czyli informacji zapisywanych na urządzeniach „komputerowych” użytkowników.

Ustawienia przeglądarek internetowych mogą zostać zmienione tak, aby blokować automatyczną obsługę plików „cookies/ciasteczek” lub informować o próbach ich każdorazowego przesłania do urządzenia wykorzystywanego przez użytkownika. W celu skonfigurowania opcji swojego urządzenia w zakresie wyrażenia zgody na zapisywanie plików cookies oraz określenia zakresu zapisywanych cookies możesz zmienić ustawienia wykorzystywanej przez Ciebie przeglądarki internetowej. O zarządzaniu plikami Cookies w poszczególnych przeglądarkach można znaleźć informacje na stronach:
•    Internet Explorer: http://support.microsoft.com/kb/196955/pl
•    Firefox: http://support.mozilla.org/pl/kb/ciasteczka
•    Chrome: http://support.google.com/chrome/bin/answer.py?hl=pl&answer=95647
•    Opera: http://help.opera.com/Linux/12.10/pl/cookies.html
•    Safari: http://support.apple.com/kb/HT1677?viewlocale=pl_PL&locale=pl_PL
W ramach naszych stron i serwisów internetowych wykorzystujemy następujące rodzaje plików cookies:
a)    pliki cookies przechowujące identyfikator sesji, który jest niezbędny do przechowania informacji o fakcie bycia zalogowanym w serwisie lub wypełnienia formularza;
b)    count – cookie służące do zliczania ilości odwiedzin na stronie;
c)    NID, PREF – Google Maps dostarczający interaktywne rozwiązania w zakresie map, które umożliwia podmiotom publikującym treści na dołączanie do ich stron dopasowanych do sytuacji interaktywnych map,
d)    Cookie Google Analytics;
e)    cookie dotyczące ustawień okna przeglądarki;

W przypadku, gdy użytkownik nie dokonana zmiany domyślnych ustawień przeglądarki internetowej w zakresie ustawień cookies, pliki te będą zamieszczone w urządzeniu końcowym użytkownika. Wyłączenie lub zmiana domyślnych ustawień plików cookies może spowodować utrudnienia w korzystaniu z niektórych naszych stron i serwisów internetowych.